جوشکاری فرآیندی حیاتی در صنایع مدرن است و انتخاب الکترود مناسب، کیفیت اتصال را تضمین می‌کند. در حالی که الکترودهای معمولی کاربردهای گسترده‌ای دارند، شرایط خاص و مواد ویژه نیازمند الکترودهای تخصصی هستند. این خلاصه به بررسی انواع، کاربردها و اصول انتخاب این الکترودهای ویژه می‌پردازد.
الکترود تخصصی چیست؟ (تمایز با الکترود معمولی)
الکترود جوشکاری، هادی جریان برای ایجاد قوس و اتصال فلزات است و معمولاً شامل مغزی فلزی و پوشش فلاکس می‌باشد. الکترودهای معمولی (مانند E6013, E7018) برای فولادهای کربنی رایج هستند. الکترود تخصصی (آلیاژی) برای شرایط چالش‌برانگیز طراحی شده و تفاوت‌های کلیدی آن عبارتند از:
- ترکیب شیمیایی خاص: حاوی عناصر آلیاژی (Cr, Ni, Mo, Co, W و...) برای ایجاد خواص ویژه (مقاومت به خوردگی، حرارت، سایش).
- کاربردهای هدفمند: جوشکاری فولاد زنگ نزن، چدن، آلیاژهای نیکل، فلزات غیر همجنس، شرایط دمایی یا خورندگی شدید.
- نیاز به فرآیندهای خاص: اغلب نیازمند پیش‌گرمایش، پس‌گرمایش (PWHT) و کنترل دقیق رطوبت.
- تمرکز بر عملکرد: اولویت با دستیابی به خواص مشخص است، حتی به قیمت هزینه یا سهولت کمتر.
دسته‌بندی الکترودهای تخصصی:
- بر اساس جنس مغزی: فولاد زنگ نزن (E308L, E316L)، آلیاژ نیکل (ENiCrFe)، چدن (ENiFe-CI)، آلومینیوم، آلیاژ مس، هاردفیسینگ، فولاد کم آلیاژ (E8018-B2).
- بر اساس کاربرد: جوشکاری فلزات غیر همجنس، دما بالا/پایین، مقاومت به خوردگی/سایش شدید، تعمیرات.
تمرکز ویژه: الکترودهای هاردفیسینگ (سخت‌پوشی): این الکترودها (الکترود ضد سایش) لایه‌ای سخت و مقاوم به سایش (خراشان، ضربه‌ای، فرسایشی و...) روی فلز پایه نرم‌تر ایجاد می‌کنند. هدف، افزایش چشمگیر عمر قطعات و کاهش هزینه‌های تعمیر و تعویض است. آلیاژهای رایج شامل پایه آهن (کاربید کروم)، پایه نیکل، پایه کبالت (استلایت) و کامپوزیت‌های کاربید تنگستن هستند. کاربردها شامل تجهیزات معدنی، کشاورزی، سیمان، فولاد و نفت و گاز است.
سایر الکترودهای تخصصی کلیدی:
- فولاد زنگ نزن (Stainless Steel): برای حفظ مقاومت به خوردگی و حرارت فلز پایه (مانند 304، 316). گریدهای رایج شامل E308L (کاربرد عمومی)، E316L (مقاومت به خوردگی کلریدی)، E309L (اتصال غیر همجنس فولاد به استیل)، E310 (دما بالا) و E347 (پایدار شده) هستند. پسوند "L" (کربن پایین) برای جلوگیری از حساس شدن و خوردگی بین دانه‌ای حیاتی است.
- آلیاژ نیکل (Nickel Alloy): برای جوشکاری آلیاژهای پایه نیکل (اینکونل، مونل، هستلوی)، دماهای بسیار بالا/پایین، خوردگی شدید و اتصال فلزات غیر همجنس (فولاد به چدن). دارای مقاومت عالی به خوردگی، حرارت و چقرمگی خوب هستند.
- چدن (Cast Iron): برای تعمیر چدن (خاکستری، داکتیل) با غلبه بر چالش‌هایی مانند تردی و ترک‌خوردگی. الکترودهای رایج E Ni-CI (پایه نیکل خالص، نرم و قابل ماشین‌کاری) و E NiFe-CI (پایه نیکل-آهن، مستحکم‌تر و اقتصادی‌تر) هستند. جوشکاری چدن نیازمند تکنیک‌های دقیق (پیش‌گرمایش، پاس کوتاه، چکش‌کاری، سرد کردن آهسته) است.
کاربردهای صنعتی: الکترودهای تخصصی در صنایع هوافضا، شیمیایی و پتروشیمی، نیروگاه‌ها، دریایی، نفت و گاز، تعمیر و نگهداری، معدن و سیمان کاربرد فراوان دارند، زیرا این صنایع با شرایط کاری سخت (دما، خوردگی، سایش) و مواد خاص سروکار دارند.
راهنمای انتخاب الکترود تخصصی:
انتخاب صحیح نیازمند در نظر گرفتن عوامل زیر است:
- سازگاری با فلز پایه.
- خواص مکانیکی مورد نیاز (استحکام، چقرمگی).
- موقعیت جوشکاری (تخت، افقی، عمودی، سقفی).
- شرایط محیطی و سرویس (دما، خوردگی، سایش).
- ضخامت و طراحی اتصال.
- فرآیند و تجهیزات جوشکاری (نوع جریان AC/DC، آمپر).
- الزامات پیش‌گرمایش و پس‌گرمایش (PWHT).
- مهارت جوشکار و هزینه.
نکات حیاتی در استفاده و نگهداری:
- نگهداری و کنترل رطوبت: الکترودهای کم هیدروژن، زنگ نزن و نیکلی به شدت جاذب رطوبت هستند که منجر به ترک هیدروژنی می‌شود. نگهداری در بسته‌بندی اصلی، استفاده از آون نگهداری (100-150°C) و بازپخت (250-400°C) در صورت نیاز، ضروری است.
- پیش‌گرمایش و پس‌گرمایش (PWHT): پیش‌گرمایش (گرم کردن قبل از جوش) سرعت سرد شدن را کاهش داده و از ترک‌خوردگی (به ویژه در چدن و فولاد آلیاژی) جلوگیری می‌کند. PWHT (عملیات حرارتی پس از جوش) تنش‌های پسماند را کاهش و خواص مکانیکی را بهبود می‌بخشد. این مراحل برای بسیاری از مواد و کاربردها الزامی هستند.
- تنظیم پارامترها و تکنیک: استفاده از آمپر، قطبیت (اغلب DC+) و طول قوس صحیح، و همچنین تکنیک جوشکاری مناسب (سرعت، زاویه، حرکت دست) برای دستیابی به خواص متالورژیکی مطلوب حیاتی است.
تولیدکنندگان معتبر: برندهای معتبر بین‌المللی (مانند ESAB, Lincoln, Böhler, Hyundai) و داخلی (مانند آما، میکا، پارس) طیف وسیعی از الکترودهای تخصصی را عرضه می‌کنند.
